پاورپوینت بررسی دهکده شهری (Urban Village)
بخشی از مطلب
واژه «دهکده شهری» در گام اول در عین تداعی مفهومی‌آشنا تا حدودی مبهم
به‌نظر می‌رسد. David Sucher سؤالی در این رابطه مطرح می‌کند که چگونه
می‌توانید مکانی داشته باشید که مانند یک دهکده یا روستا احساس شود و
امکانات شهر را نیز داشته باشد؟ در حالی که روستا کوچک است و صمیمی و آرام
و هویت‌مند و هر شخص، سایر همسایگان خود را می‌شناسد و شهر بزرگ است و پر
ازدحام و مملو از غریبه‌هایی که در جامعه‌ای بزرگ؛ ولی به تنهایی زندگی
میکنند (Neal, 2003).
واژه Urban Village اولین بار توسط هربرت گنز9 به‌کار گرفته شد. وی در
کتابی که نتایج مطالعاتش در خصوص بوستون را در آن مطرح کرده بود، دو واژه
دهکده شهری10 و جنگل شهری11 را برای متمایز ساختن دو نوع از محیط‌های شهری
به‌کار برد. وی«دهکده شهری» را مکان سازگار شده‌‌ای می‌داند که در آن اقوام
مهاجر، فرهنگ غیرشهری خود را با فرهنگ شهری محیطی که به آن مهاجرت
کرده‌اند، سازگار میکنند، در حالی که «جنگل شهری» مکانی است ناسازگار و
نامتعادل، یک محله فرسوده با ساکنانی که اغلب بیماران روانی، خلافکاران،
مجرمان و افرادی از این قبیل را شامل می‌شود (Franklin, 2002).
تقریباً سه دهه پس از گنز، برای اولین‌بار واژه «دهکده شهری» در انگلستان
به‌گونه‌ای دیگر استفاده شد. شاهزاده ولز این واژه را در یک چشم‌انداز برای
بریتانیا به‌کار برده و اعلام می‌کند که «امیدوارم توسعه دهکده‌های شهری
را بر پایه مقیاس انسانی، تعاملات اجتماعی و زندگی پویای جمعی تشویق کنیم»
(Franklin, 2002).
ایده دهکده شهری در واقع در رد شهرسازی تک بعدی مدرن به‌وجود آمد. در
شهرسازی مدرن، فضاهای کار و تفریح و سکونت از یکدیگر تفکیک شده‌اند، محیطی
سرد و بی‌روح بر این فضاها حاکم بوده و استفادة بیش از حد از اتومبیل نیز
روابط انسانی را کاهش داده و آلودگی‌های زیست‌محیطی را نیز سبب می‌شود و در
نتیجه به کاهش پایداری در سکونتگاه‌ها منجر می‌شود. در حالی که شاهزاده
ولز، دهکده شهری را به‌عنوان مکانی دارای مقیاس انسانی، صمیمیت، هویت و
سرزندگی توصیف می‌کند. وی گروهی از معماران، طراحان و برنامه‌ریزان را
گردهم آورده و گروهی با عنوان «گروه دهکده شهری»12 شکل می‌گیرد. هدف این
گروه از مطالعاتشان به‌دست آوردن اصول حاکم بر محیط‌های انسانی و ارائه
پیشنهادات و راهکارهایی برای چگونگی به‌کارگیری این اصول در توسعه‌های جدید
بود (Thampson- Fawcet, 1996). یافته‌های اعضای «گروه دهکده شهری» در 1992
در «گزارش دهکده شهری»13 منتشر شد و در 1995 در گزارشی دیگر با عنوان
«اقتصاد دهکده‌های شهری»14، موفقیت و زیست‌پذیری ایده دهکده شهری نشان داده
شد (Aldous, 1995). در 1997 نیز ویرایش دوم «گزارش دهکده شهری» به چاپ
رسید (Aldous, 1997).
ویژگی‌های دهکده شهری
در گزارشی که در 1992 با عنوان گزارش دهکده شهری در انگلستان منتشر شد، ارکان اصلی نهضت به شرح زیر اعلام شد (Neal, 2002).
توسعه فضای مناسب و توده کافی؛
محیطی پیاده‌مدار و جاذب عابر پیاده؛
اختلاط مناسب کاربری‌ها و وجود فرصت‌های اشتغال؛
معماری متنوع و پایدار؛
اختلاط بخش مسکونی و کاربری‌های اشتغال‌زا؛
امکان تأمین نیازهای اساسی خرید، بهداشت و آموزش؛
خودکفایی نسبی.
از آنجا که در این پژوهش، ایده دهکده شهری را به‌عنوان استراتژی تحقق
پایداری بررسی کرده‌ایم، ویژگی‌های عمده ایده را در ابعاد مختلف پایداری
شامل ابعاد اجتماعی زیست‌محیطی و اقتصادی دسته‌بندی می‌کنیم و همچنین
ویژگی‌های کالبدی یک دهکده شهری را برای دستیابی به راهکارهای طراحی نمونه
مورد نظر بررسی می‌کنیم.
ویژگی‌های زیست‌محیطی
خلق محیط زیستی سالم در دهکده‌های شهری با کاستن از سفرهای طولانی و کم کردن نیاز به‌وسیله نقلیه شخصی حمایت می‌شود؛
استفاده از دوچرخه و پیاده‌روی نسبت به‌وسیله نقلیه شخصی اولویت داشته و در نتیجه آلودگی زیست‌محیطی کمتری تولید می‌شود؛
فناوری‌های جدید ساخت و استفاده از انرژی‌های نو، پاک و تجدیدپذیر تا حد ممکن به‌کار گرفته شده است؛
تلفیق محیط‌های انسان‌ساخت با محیط طبیعی در اغلب فضاهای یک دهکده شهری به چشم می‌خورد؛
حداقل دخالت در محیط طبیعی در یک دهکده شهری صورت می‌گیرد؛
وجود فضاهای باز و سبز کافی، تأثیر بسیاری بر ریزاقلیم داشته و کاهش آلودگی هوا را سبب می‌شود؛
کاهش مصرف سوخت و نیز بازیافت زباله و استفاده مجدد از آن از جمله مسائل مهم و حائز توجه در یک دهکده شهری است؛
تعادل بهینه بین طبیعت و منابع برقرار است (بحرینی، 1385).
ویژگی‌های اجتماعی
برای اینکه پایداری در یک روستا یا هر سکونتگاه دیگر، بتواند از ارزش و
اعتبار لازم برخوردار باشد باید جنبه‌های اجتماعی را دربر بگیرد و به
موازات توجه به مسائل زیست‌محیطی به مسائل اجتماعی و انسانی نیز توجه داشته
باشد. عمده ویژگی‌های اجتماعی یک دهکده شهری به شرح زیر است.
جمعیتی حدود 3 تا 5 هزار نفر برای یک دهکده شهری پیشنهاد می‌شود (Neal, 2003)؛
ایجاد و حمایت از محیط انسانی فعال و فضاهای جمعی زنده مدّ نظر است ( بحرینی، 1385)؛
پیوندهای محکم اجتماعی و برقراری تعاملات اجتماعی فراوان ساکنان از ویژگی‌های یک دهکده شهری است؛
یک دهکده شهری در عین ارتباط با محلات پیرامون، جامعه‌ای است نسبتاً بسته با ویژگی‌ها و هویت خاص خود (Franklin, 2003)؛
حس تعلق به مکان زندگی در همه ساکنان وجود دارد؛
مشارکت ساکنان در فعالیت‌ها و فرایند‌های مختلف محلی دیده می‌شود؛
کیفیت مناسب زندگی و در نهایت پایداری اجتماعی، هدف اصلی یک دهکده شهری است (بحرینی، 1385).
ویژگی‌های اقتصادی
دهکده‌های شهری مکان‌هایی نسبتاً خودکفا هستند (Neal, 2003)، بدین معنا که
اکثریت ساکنان در فاصله‌ای نزدیک به محل سکونت خود اشتغال دارند و برای
تأمین اغلب نیازهای روزانه و هفتگی خود نیاز به سفرهای طولانی به سایر
محلات و روستاها ندارند. البته این خودکفایی نسبی است و نگریستن به یک
دهکده شهری یا یک محله به‌عنوان واحدی کاملاً خودکفا منطقی نیست. جین
جیکوبز، فقدان خودکفایی اجتماعی و اقتصادی کامل را طبیعی و ضروری می‌داند و
تأکید بر در نظر گرفتن محلات یا دهکده‌های شهری در شهر به مثابه یک کل را
دارد15 (جیکوبز، 1386).
ساکنان در فعالیت‌های متنوع اقتصادی اعم از کشاورزی، خرده صنعتی، گردشگری و غیره اشتغال دارند؛
انواع مختلف مالکیت در اراضی وجود دارد (Neal, 2003)؛
زیرساخت‌های لازم برای زمینه‌های مختلف اشتغال در کشاورزی، صنایع دستی، دامداری و غیره فراهم شده است؛
فناوری‌های جدید ساخت و استفاده از انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر تا حد ممکن در ساختمان‌ها به‌کار گرفته می‌شود.
ویژگی‌های کالبدی
1. ابعاد و اندازه
ابعاد یک دهکده شهری به میزانی کوچک است که مفهوم محله در آن احساس شود و
باعث تقویت حس مکان و افزایش تعاملات اجتماعی و برخوردهای چهره به چهره شود
و در عین حال به میزانی بزرگ است که توانایی تأمین طیف وسیعی از تسهیلات
را به‌گونه‌ای مناسب و منطقی داشته باشد. انگاره گروه روستاشهر، مساحتی
حدود 40 هکتار، که جمعیتی حدود ۳ تا ۵ هزار نفر را در خود جای می‌دهد، مطرح
می‌کند (طبیبیان، 1387).
2. شبکه ارتباطی
طراحی دسترسی‌ها و شبکه ارتباطی مناسب و پایدار در یک دهکده شهری از
مهم‌ترین عوامل موفقیت یک دهکده شهری است. یک شبکه ارتباطی پایدار و
انسان‌محور نه فقط نوعی مشارکت و همکاری اجتناب‌ناپذیر را سبب می‌شود، بلکه
سرزندگی اجتماعی و اقتصادی را نیز ارتقا بخشیده (Neal, 2003) و از پایداری
زیست‌محیطی نیز حمایت می‌کند. البته باید توجه داشت که طراحی این شبکه
ارتباطی مسئله‌ای ساده و تک بعدی نظیر استفاده از فرم‌های کارای انرژی و
فناوری‌های جدید مانند اتومبیل‌های الکترونیکی و اتوبوس‌های گازسوز و غیره
نیست، گرچه این موارد نیز به نوبه خود منافعی غیرقابل انکار دارند، اما هیچ
یک نه تعداد سفرها را کاهش داده و نه فرصت ترغیب تعاملات انسانی را ایجاد
میکنند. برای رسیدن به این اهداف نیاز به ایجاد و خلق سکونتگاه‌های فشرده
با ارتباطات و پیوندهای محکمی داریم که از طریق تنوع و اختلاط کاربری‌ها
نیاز به جابه‌جایی را کاهش دهند. بنابراین نیاز به زیرساخت‌های گسترده
حمل‌ونقل نیست. این روش‌ها بسیار دورتر از زمان حال و تا حدودی ناسازگار با
اهداف کنونی و مقاصد پایداری هستند و سرچشمه آن‌ها را می‌توان در افکار
برنامه‌ریزان و طراحان قرن گذشته جستجو کرد. نظیر آنچه انبزر هوارد در 1898
در دیاگرام پیشنهادی خود برای شهر اجتماعی نمایش داد که به‌صورت کلاسترهای
باغ‌شهر هال به‌هم پیوسته بودند که از طریق شبکه‌های سیستم حمل‌ونقل سریع
به‌یکدیگر مرتبط بودند. کپنهاگ نیز در 1948توسعه «پلان انگشتی» خود را
پیشنهاد داد که بر پایه کریدورهای پنج‌تایی رشدیابنده بود که از طریق یک
سیستم کارای ریلی با یکدیگر ارتباط داشتند.
در طول زمان مکان‌هایی توانسته‌اند به شکوفایی برسند که ارتباطات مناسبی
داشته و زیرساختی قوی و متنوع از جنبه اجتماعی داشته باشند. بنابراین، خلق
الگوهای ایده‌آل جابه‌جایی و حرکت باید به‌عنوان بخش مهمی‌در فرایند طراحی
یک دهکده شهری در نظر گرفته شود و به‌عنوان مسئله‌ای فراتر از ایجاد یک
سیستم پایه برای جابه‌جایی و حمل‌ونقل نگریسته شود. از جمله راهکارهای حائز
توجه در طراحی شبکه ارتباطی یک دهکده شهری به موارد زیر می‌توان اشاره
کرد.
اولویت مسیرهای پیاده و راه‌های ویژه دوچرخه‌سواری باید در نظر گرفته شود؛
توانایی پیاده ملاک اصلی عمل در دسترسی به کاربری‌های روزانه و گاه
هفتگی است. بر این مبنا شعاع دسترسی حداکثر 600 متر در نظر گرفته می‌شود تا
پیاده‌روی را تشویق کند و میزان استفاده از اتومبیل را به‌حداقل برساند؛
مسیرهای پیاده و حتی مسیرهای سواره محلی با تمهیداتی نظیر قرار دادن
کاربری‌های جاذب و فضاهای مکث با مبلمان شهری مناسب تجهیز شوند و فرصتی
برای ارتباطات اجتماعی و ارزش نهادن به محیط زیست فرآهم کنند و در واقع نقش
چند بعدی خیابان‌ها و مسیرها، قربانی نیازهای عملکردی اتومبیل‌ها و گاه
انسان‌ها نشود (Neal, 2003)؛
شبکه مسیرهای سواره به‌گونه‌ای در نظر گرفته شود که برقراری ارتباط دهکده شهری با روستاهای اطراف یا سایر محلات ممکن باشد؛
مسیرهایی که در طراحی دهکده شهری در نظر گرفته می‌شوند، تا حد امکان منطبق بر راه‌های موجود باشند؛
مسیرهای سواره موجود در دهکده شهری با تمهیداتی نظیر تغییر در عرض، ایجاد سرعت‌گیر و غیره، سرعت سواره را کنترل کنند؛
سیستم حمل‌ونقل عمومی کارا برای مجموعه دهکده شهری در نظر گرفته شود؛
تنوع در سکانس‌های مختلف در مسیرهای موجود در یک دهکده شهری به چشم می‌خورد.
3. کاربری و فعالیت‌ها
کاربری مختلط و تنوع فعالیت‌ها برای نیاز کمتر به سفرهای طولانی و
نیز سرزندگی سکونتگاه‌ها از جمله ویژگی‌های دهکده شهری است (Sucher, 2003)؛
کاربری‌های فعال در ساعات مختلف شبانه‌روز در بسیاری از مکان‌های
دهکده شهری وجود دارند. همان گونه که جیکوبز می‌نویسد که یک کاربری هر چه
که باشد به مثابه خلق تنوع شهری، به تنهایی ناکاراست. اگر این کاربری با
کاربری دیگری که موجب آمدوشد مردم به خیابان در همان زمان می‌شود، ترکیب
شود، نتیجه‌ای به بار نخواهد آمد، اما هنگامی‌که یک کاربری به‌صورتی مؤثر
با کاربری دیگری که مردم را در ساعات مختلف به خیابان می‌کشاند، ترکیب شود؛
اثری محرک دارد (جیکوبز، 1386)؛
کاربری‌های جمعی و فضاهای عمومی که باعث ترغیب و تشویق فعالیت‌های
انتخابی و اجتماعی افراد در فضاهای باز جمعی می‌شوند، حائز اهمیت فراوان در
یک دهکده شهری هستند. فعالیت‌های انتخابی جنبه حیاتی نداشته و در شرایطی
انجام می‌شوند که زمینه مطلوب برای آن‌ها فراهم باشد و فعالیت‌های اجتماعی
نیز منوط به حضور افراد دیگر در فضاست و خارج از صورت جمعی امکان‌پذیر
نیستند (پاکزاد، 1385).
4. دید و منظر
سکانس‌های متنوع در مسیرهای پیاده سبب جذب عابر پیاده و تشویق به پیاده‌روی می‌شوند؛
وجود فضاهای سبز و باز سبب سرزندگی فضاست؛
تلفیق محیط‌های طبیعی و مصنوع، تنوع فضایی را سبب می‌شود؛
وجود فضاهای باز و نیمه‌باز، باعث ایجاد تباین فضایی می‌شود؛
در طراحی جزئیات فضا نظیر مبلمان و کف‌سازی و سایر عناصر، اصول زیبایی‌شناسی رعایت می‌شود.
و....
